در مباحث اقتصاد سياسي، جمعيت، عليرغم برخي اختلاف نظرها، به عنوان يکي از عناصر قدرت سياسي و اقتصادي کشورها قلمداد مي‌شود. در عصر حاضر کشورهاي مختلف به شدت روند تحولات جمعيتي خود را رصد مي‌کند. يکي از دلايل اين امر بروز مشکلات اقتصادي ناشي از سياست‌هاي کنترل جمعيت از جمله مشکل کاهش نيروي کار، سالخوردگي جمعيت و مسائلي از اين دست است.

اعمال سياست‌هاي کاهش جمعيت در جمهوري اسلامي از اوايل دهة هفتاد نيز به تدريج تبعات ناگوار سياسي، اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي خود را نمايان مي‌سازد. بر اين اساس، سال‌هاست مقام معظم رهبري بر لزوم تغيير اين سياست‌ها و اتخاذ برنامه‌هاي جديد تأکيد دارند.

در قانون برنامه اول توسعه پيش‌بيني شده بود که نرخ باروري از 6.4 فرزند در سال 1365 به 4 فرزند در سال 1390 برسد، اما در سال 1371 به اين هدف رسيديم. با اين حال در سال 72، قانون تنظيم خانواده در مجلس تصويب شد. در سال 1379 نرخ باروري به 1/2 فرزند به ازاي هر مادر و در سال 1390 به حدود 7/1 کاهش يافت. بر اساس گزارش سازمان ملل، نرخ باروري ايران در سال 2015 به رقم 1.62 رسيده است[1]. اگر هر خانواده‌ ايراني دو فرزند داشته باشد، آن‌ها تنهاجايگزين پدر و مادر مي‌شوند که در اصطلاح به آن نرخ جايگزيني مي‌گويند. ولي نرخ پايين‌تر به معناي کاهش تدريجي جمعيت و پير شدن آن است.

مسئلة جمعيت، موضوعي بين‌رشته‌اي و داراي ابعاد مختلف سياسي، اقتصادي، و فرهنگي است. در ميان مباحث مطرح شده در زمينه جمعيت مباحث اقتصادي از اهميت به خصوصي برخودار است. بسياري از شبهه‌هاي مطرح شده در زمينه جمعيت ريشه اقتصادي دارد. در اين اثر تلاش داريم تا به نقد و بررسي مهم‌ترين مباحث اقتصاد جمعيت بپردازيم. در اين بررسي به صورت خاص به جايگاه جمعيت در اقتصاد مقاومتي توجه شده و برخي از مهم‌ترين شبهات اقتصادي مطرح شده پيرامون افزايش جمعيت در دو سطح خرد و کلان مورد نقد و بررسي قرار گرفته است.

در پايان بر خود لازم مي‌دانم که از همکاري‌ها و مساعدت‌هاي مسئولين محترم مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خمينيŠ، به خصوص حضرت علامه مصباح يزدي، رياست محترم مؤسسه، جناب حجت‌الاسلام والمسلمين دکتر ناصر سقاي بي‌ريا، معاون محترم پژوهش، حجت‌‌الاسلام والمسلمين دکتر مرتضي صانعي، مدير محترم پژوهش و همه دست‌اندرکاران واحد همايش‌هاي مؤسسه قدرداني و تشکر نمايم. همچنين از مشارکت جناب آقاي هادي عرب در تدوين برخي از مباحث کتاب قدرداني و تشکر مي‌نمايم. جا دارد که از مساعدت‌ها، و همفکري‌هاي کميته همايش نقش جميعت در تحقق اقتصاد مقاومتي به خصوص سروران عزيز حجج اسلام والمسلمين دکتر بي‌ريا، صانعي، ابوترابي و نديمي تشکر نمايم. در انتها از مساعدت‌هاي مسئولين محترم انتشارات وثوق به خصوص جناب حجت‌الاسلام و المسلمين شکروي نيز کمال تشکر را ابراز مي‌دارم.