شاخص تجارت خارجی با رویکرد اسلامی

محمدجواد توكلی

امروزه تجارت خارجي نقشي اساسي در اقتصاد كشورهاي جهان دارد. نظريه‌پردازان تجارت بين‌الملل با گسترش نظريات مختلف، شاخص‌ها و نماگرهايي براي سنجش ميزان موفقيت كشورها در اين عرصه ارائه كرده‌اند. در اين راستا، نماگرهایی چون مزیت نسبی آشکارشده، تراز تجاری و رابطه مبادله برای سنجش جهت‌گیری‌های مطلوب در تجارت خارجی کشورها مطرح شده است. این نماگرها عمدتاً در چارچوب نظریه هنجاری تجارت خارجی آزاد که به‌طور عمده متکی بر نظریه‌های مزیت مطلق آدام اسمیت و مزیت نسبی دیوید ریکاردو، معرفي شده‌اند.

 هدف اصلی پژوهش حاضر استخراج و طراحی شاخص ترکیبی تجارت خارجی بر مبنای رویکرد اسلام نسبت به وضعیت مطلوب تجارت خارجی کشورهای اسلامی است. در این پژوهش، پنج جهت‌گیری اساسی در سه بعد اقلام، طرف‌ها و شرایط تجاری مطلوب استخراج شده است. رشد منافع تجاری عمومی، تجارت طیب، استقلال تجاری، هم‌گرایی تجاری اسلامی و عدالت و انصاف، پنج معیار یا جهت‌گیری مطلوبي است كه با استفاده از منابع اسلامي براي تجارت خارجی یک کشور مسلمان با سایر کشورها معرفي شده است. برای سنجش وضعیت این مؤلفه‌ها، مجموعه‌ای از نماگرها پیشنهاد شده که در قالب شاخص تجارت خارجی مطلوب در رویکرد اسلامی تجمیع شده است.

مباحث تحقيق در قالب هفت فصل تنظيم شده است. فصل یک به كليات تحقيق اختصاص دارد. فصل دو به نقد و بررسی نظریه‌های تجارت بین‌الملل و نماگر‌های آن مي‌پردازد. در فصل سه، مبانی نظری تجارت خارجی مطلوب از دیدگاه اسلام بررسي شده است. در ادامه، ابعاد و معیارهای تجارت خارجی مطلوب در رویکرد اسلامی در فصل چهار مورد مطالعه قرار گرفته است. فصل پنج نيز به ارائه نماگرهای تجارت خارجی مطلوب در رویکرد اسلامی اختصاص يافته است. در فصل شش، شاخص تركيبي تجارت خارجي در رويكرد اسلامي ارائه شده است. فصل نهايي نيز به نتيجه‌گيري و پيشنهادها مي‌پردازد.